بادگیر 1
سلام به همه دوستان عزیز
یکی از دوستانمون اطلاعاتی در مورد خیشخان در یزد می خواستن.
اول باید یه موضوعی رو بگم.
سوال این دوستمون خیلی کلی مطرح شده .شاید در یه دید سطحی و کلی پاسخ این سوال ساده به نظر بیاد ولی برای توضیحات جامع و کامل بایستی جزئیات زیادی از اقلیم و انواع بادگیرها رو مطرح کرد.از جهت باد مناسب گرفته تا مصالح و ...!
به طور مثال استفاده از نوع خاص مصالح در مقایسه با مناطق و شهرهای جنوبی کشورمون که به علت دسترسی به مصالح و حتی اقلیم معین می شه.
یا مثلاً جهت باد مناسب از اون جهت اهمیت پیدا می کنه که وقتی به شهر کوچکی در یزد به نام میبد وارد می شین متوجه بشین که علت شکل خاص بادگیرها(بادگیرهای یک سویه) وجود باد مطلوب از یه جهت خاص و فرار از ورود بادهای نا مطلوب به داخل بناست که جهت گیری و شکل بادگیرها رو تعیین می کنه.و جزئیاتی از این قبیل که بایبستی با دقت و در وقت کافی مطرح بشه.با این وجود سعی می کنم در حد توان و اطلاعاتم و امکانات وبمون! توضیحاتی بدم.البته لازمه جهت مقایسه و تکمیل اطلاعات در حین توضیحات در رابطه با بادگیرهایی غیر از نمونه های موجود در یزد هم صحبت بشه .
بادگیر
در کتاب آشنایی با معماری اسلامی ایران تالیف استاد پیرنیا این طور می گه:
"از نامهای باستانی و گوناگون بادگیر عبارتند از:واتغر و بادهنج و باتخان و خیشخود و خیش خان...."
یزد شهر بادگیرها
یزد شهری است که در وسط کویر واقع شده است. معماری قدیمی شهر یزد واقعا زیباست. خانه‌های قدیمی در این منطقه گرم و خشک، بدون استفاده از هیچ منبع انرژی دیگری، فقط توسط برج‌های بادگیر و جریان باد خنک می‌شود.
.باد پس از برخورد با سطوح فوقاني به دالان‌هايي هدايت مي‌شود كه با سطح آب داخل حوض‌خانهبرخورد كرده (مثل بادگير باغ دولت آباد يزد) و فضاي داخلي اتاق را خنك مي‌كند و در مناطق مرطوب باد فقط از كانال‌هاي خشك عبور مي‌كند (مثل بادگيرهاي بنادر جنوبي) و فضاي اتاق را تهويه مي‌كند.
شهر یزد که مشخص ترین وجهه آن معماری خاص کویری آن است، در ارتفاعات مرکزی ایران قرار داشته و به طور کامل به وسیله کویر محصور شده است. در نزدیکی آن نیز، کوهستانی به ارتفاع ۴۰۰۰ متر به چشم می خورد. این منطقه دارای آب و هوایی بسیار متغیر است: گرمای طاقت فرسای تابستان و سرمای باورنکردنی در زمستان. در این شهر عملاً باران نمی بارد و جریان های بادی که ازسوی کویر می وزند، همواره سوغات کویر [شن] را با خود به همراه دارند.
ساکنین آن در دوران های مختلف و با توانایی های نسبی خاص آن دوره، همواره مجبور بوده اند تا خود را با این محیط سازش ناپذیر و نامساعد وفق دهند. آنها توانسته اند این منطقه غیرقابل سکونت را با کانال کشی آب از سمت کوهستان به مکانی قابل سکونت تبدیل کنند: به زمین های آن شکل داده و با انجام تمهیداتی خاص، خاک آن را حاصلخیز کرده اند. بهترین مثال از این گونه سازگاری و انطباق با محیط، برج های بادگیر آن است که در سطح شهر به شیوه خاص این منطقه پراکنده شده اند، به طوری که جریان باد را از روی بام گرفته و از آن برای خنک نمودن فضای ساختمان و مخزن های آب استفاده می کنند. گاهی نیز مترادفی برای این بناهای به واقع خارق العاده شنیده می شود: "بجیر"، کلمه ای پارسی به معنای "بادگیر".
این بادگیرهای مستطیل شکل به اندازه ۳ در ۵ متر، معمولاً به شکل دودکش بوده که از سطح پشت بام منازل بالاتر هستند. قسمت فوقانی این برج ها [معمولاً ارتفاع این برج ها ۱۵ متر است] از شکاف هایی عمودی تشکیل شده تا جریان های سریع تر باد را که بدون شن نیز هستند، به داخل ساختمان منتقل کند. قسمت تحتانی آنها به اتاق خنکی ختم می شود که در اغلب موارد به صورت هشتی بوده و کاملاً در سایه قرار دارد. داخل برج نیز کانال هایی وجود دارند که جریانات بالارونده و پایین رونده را از یکدیگر تفکیک می کنند. این برج های بادگیر با تخلیه هوای گرم و جایگزینی آن با هوای خنک حیاط یا زیرزمین کمک می کنند تا در تابستان فضایی مطبوع و دلپذیردر منازل به وجود آید.
برج های بادگیر به مانند دیگر بناهای قدیمی شهر از خشت های خشک شده در آفتاب ساخته شده اند که این فن را اَدوب [Adobe] می نامند. میله هایی که از کناره های این برج ها بیرون آمده، حکم داربست را داشته که گاهی برای بازسازی بعضی قسمت های برج از آنها استفاده می شود. این بادگیرها تنها یکی از امکانات قدیمی موجود در خانه های سنتی است و اکثر ساختمان های مرکز قدیمی شهر به این شکل هستند. اتاق های تابستانه و زمستانه، که نام "خانه های چهار فصل" از همین ترکیب اتاق ها مشتق شده است نیز، پیرامون یک حیاط و باغچه داخلی روبروی هم قرار گرفته اند.
بادگیر و آب انبارها در یزد
در شهر یزد، باران عملاً وجود ندارد ودر قدیم آب شهر به وسیله کانال کشی از دامنه های کوهستان های اطراف تأمین می شده است. این کانال که چندین کیلومتر طول دارد، با شیب بسیار کمی تا شهر ادامه پیدا کرده است. سپس آب در مخازن هر محله از شهر انبار شده [آب انبار] که با پلکان طویل و نورگیری امکان دسترسی به آن وجود دارد. این آب انبارهای عمیق که با گنبد پوشیده می شوند، شکل استوانه ای داشته و به وسیله بادگیرها تهویه می شوند. آب ذخیره شده در این آب انبارها حقیقتاً خنک و گواراست.
تعداد بادگيرهاي آب‌انبار در سراسر يزد به تناوب بين يك تا شش بادگير مشاهده شد.
بادگير در آب‌انبار نقش مصونيت از گنديدگي آب را نيز ايفا مي‌كند. براي اين منظور بادگير را طوري روي خزينه آب‌انبار مي‌سازند كه مسلط بر آب است در غير اين صورت آب آن بدبو و بدمزه مي‌شود. بادگير در اصل براي خنك كردن و تهويه آب مخزن ساخته می شده است و ارتفاع و تعداد بادگير به بزرگي و كوچكي و اهميت آب انبار بستگی داشته است. محاسبه بادگير نسبت به خزينه آب‌انبار به تجربه و مهارت بنا بستگي دارد.
در آب انبارها بادگيرها باعث هدايت باد به فضاي داخل مخزن می شود و پس از برخورد با سطح آب باعث خنك شدن آب و بعد از بادگيرهاي جبهه مخالف خارج مي شود.
. در آب انبارهايي كه بادگير ندارند، از «خيشخان» براي خنك كردن آب استفاده مي شود.(در مورد مطلب ذکر شده در مورد تفاوت بادگیر و خیش خان نمونه مشابهی ندیدم اگه دوستان اطلاعی دارن ممنون می شم برای افزایش دانسته هامون ما رو هم در جریان بذارن.)
بادگير باغ دولت آباد يزد بلندترين بادگير جهان
بادگير باغ دولت آباد يزد با ۳۳ متر ارتفاع بلندترين بادگير جهان است. بادگير ۸ طرفه اين باغ با ارتفاع بلند در دنيا بي نظير است.
برخی از کارشناسان معتقدند بادگير خانه ها در يزد نمايانگر تشخص و منزلت اجتماعي صاحبان آنها در گذشته بود؛ اين موضوع از طريق ارتفاع و نوع تزئينات آنها مشخص مي شود.
بادگيرها بخشي از بناها و فضاهاي مسكوني شهر يزد در گذشته بوده اند كه طبيعي ترين روش تهويه بنا به شمار مي رفته و بر حسب سرعت و جهت باد در خانه هاي قديمي و يا در محراب مساجد و آب انبارهاي يزد طراحي مي شدند.
از بادگيرهای یزد می توان باغ دولت آباد، آب انبار كليميان، آب انبار شش بادگيري و هفت بادگيري عصر آباد و حسين آباد به عنوان شاخص ترين بادگير هاي يزد نام برد.
ادامه دارد...
